ZUS osoby współpracującej z przedsiębiorcą

Zasadniczo zatrudnienie w firmie członka rodziny wiąże się z objęciem takiej osoby obowiązkiem ubezpieczeń w ZUS na zasadach właściwych dla osób współpracujących przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Nie zawsze jednak składki ZUS są opłacane za taką osobę w sposób dotyczący współpracowników.

Prowadzę samodzielną działalność gospodarczą. Rozważam zatrudnienie żony do prowadzenia spraw bieżących. Jakie składki do ZUS będę za nią opłacać, gdy zatrudnię ją na część etatu, a jakie w przypadku zawarcia z nią umowy zlecenia?

Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, co do zasady, podlega z tego tytułu w ZUS obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu) oraz zdrowotnemu. Jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, wówczas (niezależnie od wymiaru etatu) dla celów ubezpieczeniowych w ZUS jest on traktowany jako osoba współpracująca. Za taką osobę uważa się m.in. małżonka, jeżeli pozostaje z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu tej działalności. Wynika to z art. 8 ust. 2 i ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej ustawą systemową.

Składki ZUS osób współpracujących przy prowadzeniu działalności nalicza za każdy miesiąc kalendarzowy, a następnie opłaca osoba prowadząca działalność gospodarczą.

Podstawę wymiaru składek społecznych stanowi dla współpracownika zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty rocznego limitu podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych na dany rok kalendarzowy (w 2022 r. - 3.553,20 zł).

Podstawę wymiaru składki zdrowotnej - od 1 lipca 2022 r. - dla osób współpracujących z przedsiębiorcami stanowi kwota odpowiadająca 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku (w 2022 r. - 4.665,78 zł). Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku kalendarzowego. Wcześniej, tj. od 1 stycznia do 30 czerwca 2022 r., podstawę wymiaru tej składki dla ww. osób stanowiła kwota odpowiadająca 100% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale 2021 r., włącznie z wypłatami z zysku (czyli kwota 6.221,04 zł).

Inaczej jest, gdy osoba prowadząca działalność gospodarczą zawrze z członkiem rodziny (tu: z żoną) umowę zlecenia. Wtedy powinna zgłosić go w ZUS do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego jako zleceniobiorcę. Prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego przez małżonków jest tu bez znaczenia. Składki ZUS przedsiębiorca powinien wtedy opłacać za członka rodziny na zasadach obowiązujących zleceniobiorców. Jeżeli zleceniobiorca jest wynagradzany w sposób kwotowy, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie, to podstawę wymiaru składek stanowi przychód w rozumieniu przepisów o pdof, uzyskiwany z tytułu wykonywanej umowy.

Syn od sierpnia 2022 r. pomaga mi przy prowadzeniu działalności gospodarczej na podstawie zawartej umowy o pracę. Z racji tego, że prowadzimy wspólne gospodarstwo domowe, zgłosiłem go z tego tytułu do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego w ZUS jako osobę współpracującą i na zasadach dotyczących współpracowników będę opłacać za niego składki do ZUS. Czy w związku z łączącym nas pokrewieństwem muszę opłacać za niego składki na FP i FGŚP?

Pokrewieństwo ani powinowactwo łączące pracodawcę i pracownika nie zwalnia płatnika z opłaty za niego składki na Fundusz Pracy (i składki na Fundusz Solidarnościowy, którą opłaca się łącznie ze składką na FP). Zwolnienie takie (do pewnego czasu) przewidziane było dla składki na FGŚP.

Generalnie za osobę współpracującą podlegającą obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przedsiębiorca opłaca składki na FP i FS. Ustala je od kwoty stanowiącej podstawę wymiaru składek emerytalno-rentowych (bez stosowania jej rocznego limitu) wynoszącej w przeliczeniu na okres miesiąca co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę.

W 2022 r. minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 3.010 zł.

Natomiast składka na FGŚP opłacana jest m.in. za pracowników. Ustala się ją od wypłat stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (bez stosowania jej rocznego limitu). Do 4 września 2017 r., ustalając obowiązek opłacania składki na ten fundusz, należało stosować wyłączenia zawarte w art. 10 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Do tego dnia przepis ten zwalniał pracodawcę z opłacania składki na FGŚP za jego małżonka oraz dzieci (własne, drugiego małżonka, przysposobione), rodziców, macochę, ojczyma, osoby przysposabiające, a także rodzeństwo, wnuki, dziadków, zięciów i synowe, bratowe, szwagierki i szwagrów. Zmiana jego treści od 5 września 2017 r. spowodowała, że ani pokrewieństwo, ani powinowactwo łączące pracownika z pracodawcą nie uprawnia już pracodawcy do zwolnienia z obowiązku jej opłacania za zatrudnioną osobę. Od tego dnia obowiązuje bowiem nowa definicja pracownika dla celów opłacania składki na ten fundusz, która określa, że jest nim osoba fizyczna, która zgodnie z przepisami polskiego prawa m.in. pozostaje z pracodawcą w stosunku pracy.

Zatem obecnie składka na FGŚP jest należna również za osoby, które, mimo zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, są objęte obowiązkiem ubezpieczeń - zgodnie z przepisami ustawy systemowej - jako osoby współpracujące przy prowadzeniu działalności gospodarczej.

Jedynie bezumowna współpraca przy prowadzonej działalności gospodarczej (tj. bez zawarcia jakiejkolwiek umowy) nie wymaga od pracodawcy opłacania za współpracownika składki na FGŚP.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.)

Ustawa z dnia 13.07.2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 2020 r. poz. 7)